ای میلی از استاد جلیل دوستخواه
در خدمت دکتر دوستخواه درهمایش شاهنامه پژوهی دانشگاه اپسالا
ای میلی از استاد جلیل دوستخواه
پژوهنده ای از دکتر دوستخواه درباره واژه "روسپید "یا روسفیده پرسیده بود و استاد این پاسخ را داده و رونوشتی نیز برای من فرستاده اند از آنجایی که این واژه کاربرد روزانه دارد خواستم آنرا در اختیار همگان بگذارم . با مهر همیشگی و سپاس به استاد دوستخواه .
پیشینه ی ترکیب روسپید در زبان فارسی
ترکیب روسپید به مفهوم کنایی ی سربلند و آبرومند و با افتخار که تا کنون به کار می بریم، در بنیاد خود به رسم ِ وارونه گویی و طعنه و هجو، به زنان بی بند و بار و هرجایی، گفته می شده است و روسپی – به مفهوم زن هرزه و فاحشه، که تا کنون نیز، کاربُِرد دارد – ساخت کوتاه شده ی آن است.
یکی از نمونه های کاربُرد این ترکیب (با نگاشت ِ کهن ِ روسَپیذ) – که در تاریخ ادبیّات ایران به ثبت رسیده – به شرح ِ زیر است:
یزیدبن مُفرَّغ، شاعر سده ی یکم هجری، در سال ٥٦ ﮬ . ق.، به مناسبت عشق ِ پدیدآمده در میان سعید بن عثمان، برادر عبیدالله بن زیاد، امیر گماشته ی معاویه در خراسان، و زنی به نام سُمیّه، سعید را هجو کرد. عبیدالله ، شاعر را به زندان انداخت و فرمود تا به او نبیذ شیرین و شبرم نوشانیدند و خوک و گربه ای به او بستند و در بصره گردانیدند. چند کودک فارس زبان به دنبال او راه افتادند و می گفتند: «این چیست؟ این چیست؟» و او می گفت:
"آب است و نبیذ است
عُصارات ِ زَبیب است
سُمَیّه روسَپیذ است!"
دکتر ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد اول، چاپ دوازدهم، تهران، توس، ١٣٧١، ص ١٤٨.
