آیین برگزاری " شب چله " از کهن جشن های زمستانی است !
Celebrate the victory of light
تورج پارسی
آیین برگزاری شب چله از کهن جشن های زمستانی است ! از اول دی ماه تا دهم بهمن چهل روز است که به " چله ؛ نامدارست !
این شب که همان سی آذر است درازترین شب سال به شمار می آید ، تاریک است و حتا بد یمن در فرهنگ مردم ! به همین معنا مردمان دور هم گرد می آمدند آتش می افروختند تا بامداد که خورشید بتابد یا مهر بزاید و دوباره روزها بلندتر بشوند!
روزی که آیین مهری در اروپا قلمروی یافت روز بیست و یکم دسامبر هم خوان می شد با اول دی ماه آنرا زیر نام زایش میترا شکست ناپذیر
Natalis Invictus
جشن می گرفتند اما این اصل ثابت نماند و در اثر اشتباه در کبیسه زادروز میترا که " مسَیح ناجی اش لقب دادند به بیست و پنجم دسامبر منتقل شد و این در حالی بود که زایش واقعی مسَیح ششم ژانویه است که هم چنانان ارامنه آنرا برگزار می کنند !
زندگی چوپانی و کشاورزی چنین درس هایی را بر آدمی تکلیف می کرد که پس از روز کوتاه سی آذر " شب " دراز ترین است با همه ی ویژگی هایی که دارد همره بشود تا آیین زایش مهر و خورشید شکست ناپذیر را رقم بزند... انچه امروز هم چنان برگزار می شود !
چله بزرگ : از اول دی ماه تا دهم بهمن چهل روز است که در فرهنگ مردم " چله " خوانده می شود ! یا چله بزرگ است
چله کوچک بیست روز آخر بهمن است و در فرهنگ مردم سوز سرمایش از چله بزرگ افزون ترست !
چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز چله کوچک را " چارچار " می نامند که بواسطه شدت سرما به " پیرزن کش " هم متهم است !!! البته به روزهای بیدار شدن درختان از سرمای زمستانی هم شهرت دارد..
و اما واژه " یلدا "
واژه ای است سریانی است که به چم یا معنای " زایش " است ، مسحیان سریانی واژه یلدارا را با خود به ایران وارد کردند ! بله در شعر حافظ هست در شعر سعدی و دیگران هم اما ! در فرهنگ مردم که بنیان فرهنگ جامعه است نه اینکه این واژه ره نیافته ، بلکه نتوانسته جای واژه ی " شب چله " را بگیرد !
در آن سال که ایران بود م زنده یاد انجوی شیرازی در برنامه فرهنگ و مردم ازمن هم درباره جشن های ایرانی دعوت کرد که مصاحبه تلفنی برگزار شد و نکته ای را عنوان کردم روی واژه کهن شب چله و اینکه در میان مردم واژه یلدا همچون شب چله رهی نیافته بلکه امروز به سبب حکم رادیو و تلویزیون است که یلدا را به جای شب چله می می خوهند بنشانند ! و افزودم که در پژوهش های میدانی که انجام دادم یا درگزارش دانشجویانم خوندم " هویت شب چله " از دورهای تاریخ مانده و اجاقش هم چنان گرم و روشنی بخش است
به تازگی هم در نوشته ای از دکتر ناصر فکوهی استاد انسان شناسی دانشگاه خواندم :
" کردها در فرهنگ خودشان هرگز این شب را شب یلدا نمی نامند، بلکه تنها با عنوان «شب چله» که کردی آن می شود «شه‌و چله»، نام می برند و اینکه اکنون استفاده از واژه ی یلدا برای زبان کردی و برای ارجاع به این شب، یک امر تازه و اتفاقا ناشی از همین تحمیل فرهنگ مرکز و یکسان سازی است. در ضمن اینکه شب چله در کردستان مناسک خودش را دارد که لزوما همانی نیست که در تهران اجرا می شود. در این شب رسم است که برای مثال دلمه کلم و نه دلمه برگ مو، بخورند و ترشی خربزه سر سفره باشد و... که اینها به سلطه ی تبلیغات تلویزیون ملی در آمده و زیر سایه ی انار و آجیل و هندوانه ی شب یلدا قرار گرفته است؛ آنچنان که پیش می رود در گذر زمان نرم نرمک محو می شود"
به گمانم هر محل بنا بر شرایط محلی خود آیین را برگزار و خوراکی هارا سامان ببخشد از اصل دور نمی شود ......
روشنایی همگانی بادا
